Manastiri Skadarskog jezera

Dinastija Balšica, za vreme svoje vladavine Zetom, poznata je izmedu ostalog i po podizanju pravoslavnih manastira na ostrvima Skadarsko jezera – Starcevu, Beški i Moracniku.

Najstariji manastir sa crkvom posvecenom Uspenju Bogorodice podignut je na Starcevu izmedu 1376. i 1378. godine. Osnivanje manastira vezuje se za starca Makarija koji je, moguce, kao isposnik živeo na ostrvu po kome je ono nazvano Starceva gorica. Manastirska crkva je manja jednobrodna gradevina sa centralnom kupolom. Pored crkve, manastirski kompleks se sastoji i od zgrada konaka i pomocnih objekata. Opasan je visokim zidom sa kapijom. Ispred crkve nalazi se grob poznatog štampara Božidara Vukovica-Podgoricanina.

Manastir podignut na ostrvu Beški sastoji se od dve crkve, starije posvecene Sv. Ðordu i mlade, Sv. Bogorodice. Preciznih podataka o gradnji starije crkve nema, ali je moguce pretpostaviti da je njen ktitor bio Ðurde II Stratimirovic-Balšic, te da je nastala krajem XIV veka. Radi se o vecoj jednobrodnoj gradevini sa kupolom, prostranom pripratom i velikim zvonikom. Manju crkvu, posvecenu Bogorodici, podigla je za svoj mauzolej Jelena Balšic 1440. godine, kako stoji uklesano iznad vrata. Crkva je malih dimenzija, jednobrodne osnove sa blago prelomljenim svodom, što su odlike hramova podignutih u vreme Crnojevica.U crkvi se nalazi i grob Jelene Balšic. Slicno Starcevu, i manastir Beška je igrao znacajnu ulogu u duhovnom životu Zete, buduci da se u njemu odvijala intenzivna prepisivacka delatnost. Manastir Moracnik je podignut na istoimenom ostrvu sa crkvom Sv. Bogorodice. Prvi put se pominje 1417. godine u povelji Balše III, koji je, moguce, bio i njegov ktitor. Pored crkve, manastirski kompleks sacinjavaju zgrada konaka, trpezarija i visoka kula sa cetiri sprata. Manastir je opasan kamenom ogradom sa monumentalnom kapijom.

Sve crkve iz perioda Balšica bile su živopisane, o cemu svedoce sacuvani tragovi na njihovim zidnim površinama. Nakon obnove konaka život se vratio u manastir Starcevo, dok su ostala dva i dalje napuštena.

Skadarsko jezero: pecanje i kupanje

Kada se od Podgorice magistralom nastavi ka Jadranu, negde na pola puta pojavi se velika voda, zbog koje nestrpljiva deca vecpomisle da su na moru.

I pored umora od dugog puta, mnogi putnici ne mogu da odole prelepom prizoru i zastaju baš ovde, praveci poslednju pauzu na samo pola sata do cilja.

Predah prave na nekoj od terasa jezerskih restorana sa kojih se pogled pruža na nacionalni park, a nakon toga veliki je broj onih koji bi morski aranžman u nekoj od soba sa pogledom na usijanu magistralu bez razmišljanja zamenili za ribarsku kucicu ciji se balkon pruža preko jezerskih lokvanja. Nestrpljiviji turisti sa manje poverenja prema neukrocenoj prirodi, ipak se vrate Skadarskom jezeru, ali sada po višoj ceni, jer im turisticke agencije na moru ovaj atraktivni izlet ponude još sa vrata.

Živopisno i po mnogo cemu jedinstveno Skadarsko jezero, smestilo se u zetsko-skadarskoj kotlini, zadržavajuci rekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, od kojeg ga je u dalekoj prošlosti odvojio lanac visokih planina. Zbog cinjenice da se nalazi na krecnjackom podrucju, priobalni deo jezera, ali i brojna ostrva, privlace pažnju neobicnim oblicima koje su vajali voda i vreme. Sa magistralnog puta najuocljivije i jedino nastanjeno ostrvo je Vranjina. Posljednje ribarsko selo na Skadarskom jezeru vecvekovima živi istim životom, i još se uvek mogu videti starije žene koje iznose sveže uhvacene krapove na magistralu i nude ih prolaznicima. Krap je endemska riba koja živi samo u ovom jezeru, a najviše je nalik šaranu. Izuzetnog je ukusa, prži se obicno samo na ulju, ali je dimljeni pravi specijalitet koji su probali samo retki srecnici.

Najvece jezero na Balkanu, osim po ovome, veci osnovcima poznato je po još jednoj zanimljivosti. Samo jezero je kriptodepresija, što znaci da se neki delovi njegovog dna nalaze ispod nivoa mora. Takva mesta nazvana su „oka“. Ima ih oko 30, dok je prosecna dubina jezera oko šest metara. Zahvaljujuci prvenstveno ocuvanju eko-sistema i usled nepristupacnosti nekih delova jezera, narocito uz njegovu severnu mocvarnu obalu, Skadarsko jezero je pticji raj cak za 264 vrste, od kojih su mnoge ugrožene. U Evropi redak kudravi pelikan, postao je zaštitni znak jezera i nacionalnog parka.

Dve trecine jezera pripada Crnoj Gori, dok je jedna trecina u Albaniji. Na Skadarskom jezeru se nalazi veliki broj pešcanih plaža i izletišta, koja su osim po lepoti, poznata i po restoranima koji raspolažu velikim izborom specijaliteta kuhinje iz ovog kraja.

Skadarsko jezero i okolinu krasi veoma znacajan broj kulturno-istorijskih spomenika. Jezero je prepoznatljivo po ostrvskim crkvama i manastirima: Starcevu, Beški, Moracniku i drugim. Na ovim „pustim ostrvima“ žive monasi koji se nalaze u potpunoj izolaciji, a jedini kontakt sa gradom imaju jednom mesecno kada camcem odlaze po džakove hleba.

Ostrvo Grmožur, ovoga puta zapadno od železnickog mosta, takozvani je crnogorski Goli otok. Na njemu je veliki vladar Nikola I Petrovicnapravio zatvor u koji je slao neposlušne politicke protivnike na prevaspitavanje. Gole stene opasane velikim zidovima, ali i prvo kopno daleko kilometrima, jasni su pokazatelji da je bekstvo sa Grmožura bilo prakticno nemoguce.

Tursisticki kompleks "Plavnica"

Na samoj obali, na preljepo uredenom pristanu, gnjezdi se centralno zdanje kompleksa u kome se nalazi, pored ostalog, i otmjeni restoran visoke kategorije. Dizajniran u kolonijalnom stilu sa prostranim sjenovitim tremovima, ovaj restoran pruža pun komfor za 350 gostiju.

Plavnica njeguje sasvim osoben gastronomski pristup sa ambicijom da zadovolji svu razlicitost ukusa i navika. Na meniju su zastupljeni probrani domaci i specijaliteti internacionalne kuhinje, etno-jela spremljena na tradicionalan nacin, vrhunski roštilj, plodovi mora, raznovrsna jezerska i morska riba, kao i vrhunska domaca i strana vina.


Smješten na obali Skadarskog jezera, u prstenu živih voda, u neposrednoj blizini Podgorice, reprezentativni turisticki kompleks “Plavnica” se prostire na bezmalo 20 hektara od cega je 7 hektara brižljivo uredeno i stavljeno u funkciju.
Ima posebno povoljan komunikacijski položaj: u neposrednoj je blizini magistralnog puta Podgorica – Petrovac, željeznicke pruge Beograd – Bar i medunarodnog aerodroma „Podgorica“.
Bajkoviti i cudesni svijet Skadarskog jezera, živopisni i neobicni krajolici, pitoreskna ribarska naselja, srednjevjekovni gradovi i utvrde, drevni manastiri, bogata duhovna i kulturno-istorijska baština: sav taj nemjerljivi potencijal Jezera, po prvi put je objedinjen i znalacki pretocen u jedinstvenu i sasvim ekskluzivnu turisticku ponudu velelepnog kompeksa “Plavnica”.
Kompleks je projektovan skladno i funkcionalno, tako da sa lakocom može da prihvati velike grupe turista i posjetilaca, a da istovremeno svojim ekskluzivnim sadržajem u potpunosti udovolji i najzahtjevnijem gostu koji želi poseban tretman, vrhunski servis i sasvim intiman doživljaj jezera.
Brojna zdanja i objekti koji se harmonicno preplicu i sadržajno dopunjuju, cine jedinstvenu ambijentalno-graditeljsku cjelinu koja plijeni elegancijom i prefinjenom likovnošcu.
Pod raskošnom jezerskom rasvjetom kroz citav kompleks Plavnice šire se uredena šetalista uz obalu i ovece parkovske površine, koje rastinjem i zelenilom oplemenjuju prostor i boravak na otvorenom cine posebno ugodnim.
U ovom jedinstvenom turistickom kompleksu posjetiocima i gostima na raspolaganju su dva ekskluzivna restorana, cetiri prostrana i luksuzna apartmana, konferencijska sala, otvoreni bazen sa amfiteatrom, uredena šetališta, kao i citav niz zanimljivih sadržaja koji ce zagolicati maštu i naterati Vas da istražujete granice zadovoljstva I da se prepustite carima boravka na Plavnici u prelijepom i jedinstvenom ambijentu na Skadarskom jezeru.
U okviru kompleksa nalazi se i dobro marina opremljena sa 100 vezova, a “Plavnica” poseduje i sopstveni panoramski brod dužine 40 m.

Kao i čitava Crna Gora, i Skadarsko jezero plijeni „raznovrsnošću ponude“.

Toliko je toga. Ljepota velike mirne vodene površine s dvostrukim porubom, od litica i brda i njihovih obrisa, umnožena ljepotom ostrva, malih uvala i zatona, živopisnih naselja... Bogatstvo biljnog i ptičjeg svijeta.

Jednako burna kao i istorija na i oko njega, jeste istorija samog jezera. Za današnju njegovu veličinu i neobičnost ponajviše je zaslužan Drim.Vijekovima, bila je to veća bara u Zetsko-skadarskoj ravnici, žitnici Nemanjića, Crnojevića, Balšića. Godine 1858. desilo se tako silovito nevrijeme da je Drim pomahnitao: sljuštio je s albanskih planina i navaljao na ušće Bojane toliko materijala da joj se korito pomjerilo. Žitnica je potopljena, bara je postala jezero, i to najveće na Balkanu. I klima se promijenila, postala je blaža. Sve se odvijalo na oko šest metara nadmorske visine.

Nauka kaže da Skadarsko jezero pripada veoma rijetkim slatkovodnim mediteranskim močvarama. Čini ga šest cjelina: Veliko blato, Malo blato, Vučko blato, potopljena dolina rijeke Crnojevića, Hotski zaliv i basen Gornjeg blata. Za istraživače svih vrsta dovoljno materijala na 412 kvadratnih kilometara pri niskom vodostaju. Od Vranjine do Skadra dugačko je 44 kilometra, prosječno je široko 10 kilometara, a najviše 13. Duboko je oko osam metara. Dvije trećine jezera pripadaju Crnoj Gori, jedna Albaniji. Jezero vodu prima iz više rijeka i rječica, kao i iz podzemnih vodotoka. U njega se ulivaju Morača (sa divljom Mrtvicom i pitomom Zetom, jedinstvenom Cijevnom), Crnojevića rijeka, Karatuna, Orahovštica, a u Jadransko more otiče rijekom Bojanom.

Na pojedinim mjestima je mnogo dublje.To su takozvana oka ili vrulje.Ona su dokaz jednog kurioziteta: jezero je većim dijelom kriptodepresija.To znači da mu je površina iznad, a djelovi njegovog dna (ovih vrtača) ispod nivoa mora. Takvih mjesta, oka, ima oko trideset. U njima je temperatura vode u svako godišnje doba gotovo jednaka. Tu se ukljeve skupljaju u jatima, pa ih ribari lako love. Najdublje oko je Raduš – više od 60 metara.
Tokom zime, u skadarsko utočište stižu letači sa raznih strana svijeta, recimo iz zapadnog Sibira ili iz Afrike. Ovdje se dobro osjeća čak i veoma rijetka crna afrička čaplja. Šarolik je svijet u ptičjem raju: vrludaju razne vrste pataka (divlja, gluvara, zvizdarka, lastarka) i gusaka (siva, krza, kašikara), gnjurci, šetkaju kormorani, čaplje, ibisi, kruže orlovi (kraljevski, kliktaš, planinski, stepski), supovi, droplje. Srebrnast galebovi su umjesto morskog ovdje izabrali ostrvo za svoje gnjezdilište. Nedaleko je i ostrvo Omerova gorica, naselje sivih čaplji među stablima lovora, jedina poznata kolonija čaplji na lovorima.

Nije jezero vašarište, već pravo, jedno od najvećih u Evropi, utočište i stanište ptica. Ono je dokaz dobre očuvanosti ekosistema, ali i duge tradicije: u ledeno doba ovaj kraj je izbjegao glacijaciju i postao sklonište za živi svijet. Raznovrsnost staništa takođe je „za sve ukuse“: voda, tršćaci, vrbove šume, okolne livade, Ćemovsko polje. Goli kamenjar na ostrvima.

Šume
I opet raznovrsnost i specifičnost: šuma bjelograbica složno raste s mnogim drugim drvećem, sa hrastom, kostrikom, zelenikom, česvinom. Dobre komšije su i bijele i crne jove, cer, pitomi kesten. Pa divlja smokva, nar, ...

I samu obalu i vodene površine pokriva bujna vegetacija. Vrste mnoge, (čak 930 vrsta algi), mnogo endema koji potvrđuju mladost jezera. Na površini bijeli i žuti lokvanj, kasaronja (biljka koja živi samo na Skadarskom jezeru, jestiva, ukusa sličnog kestenu). Neobična i po tome što joj je, iako živi u vodi, potrebna kiša da bi donijela rod. Sa dna raste ali izlazi iz vode trska, vodena metvica..., a u vodi ostaje, na plitkom i muljevitom dnu, svakojaki biljni svijet. U međusobnom skladu i s puno razumijevanja za plivajući narod. U slivu jezera izbrojano je 48 vrsta riba.

Riba krap (vrsta šarana) i ukljeva (sitna riba) žive samo ovdje i nigdje više na svijetu. Zabilježeno je, recimo, da je u trinaestom vijeku veoma bio razvijen izvoz ukljeve u Italiju. A dimljeni krap je specijalitet čiji se ukus, posebno u kombinaciji sa ukusom čuvenog crmničkog vina, ne zaboravlja.
A tu su i gosti: osim slatkovodnih, u jezeru povremeno borave i morske vrste, jegulja, kubla, cipl, skakavica.

Oču­va­nje pri­rod­ne ba­šti­ne te­melj raz­vo­ja tu­ri­zma

Po­bolj­ša­nje si­stem­skih uslo­va za struk­tu­i­ran pre­ko­gra­nič­ni raz­voj re­gi­o­na Ska­dar­skog je­ze­ra i una­pre­đe­nje lo­kal­nog i re­gi­o­nal­nog pro­stor­nog pla­ni­ra­nja kao uslo­va za odr­ži­vi eko­nom­ski (tu­ri­zam) i eko­lo­ški raz­voj odr­ži­vog tu­ri­zma, osnov­ni su ci­lje­vi pro­jek­ta “Pre­ko­gra­nič­no pro­stor­no pla­ni­ra­nje u re­gi­o­nu Ska­dar­skog je­ze­ra, Al­ba­ni­ja i Cr­na Go­ra,” ko­ji je re­a­li­zo­van od ma­ja 2006. do de­cem­bra 2007. go­di­ne. Pro­je­kat je spro­veo GTZ – Nje­mač­ka teh­nič­ka sa­rad­nja, uz po­dr­šku nje­mač­kog mi­ni­star­stva za eko­nom­sku sa­rad­nju i raz­voj (BMZ), a pod­ra­zu­mi­je­vao je dva ni­voa ak­tiv­no­sti– iz­ra­du do­ku­men­ta «Kon­cept pre­ko­gra­nič­nog raz­vo­ja Ska­dar­skog je­ze­ra – pro­stor­na per­spek­ti­va», kao i iz­ra­du pro­stor­no-plan­ske do­ku­men­ta­ci­je u Cr­noj Go­ri i Al­ba­ni­ji i re­a­li­za­ci­ju in­ve­sti­ci­ja ma­njeg obi­ma u tu­ri­stič­ku in­fra­struk­tu­ru. U iz­ra­di Kon­cep­ta, part­ner­ske in­sti­tu­ci­je GTZ-a u Cr­noj Go­ri bi­le su Mi­ni­star­stvo tu­ri­zma i za­šti­te ži­vot­ne sre­di­ne i Mi­ni­star­stvo za eko­nom­ski raz­voj, a u Al­ba­ni­ji Mi­ni­star­stvo sa­o­bra­ća­ja, jav­nih ra­do­va i te­le­ko­mu­ni­ka­ci­ja.

Iako na Ska­dar­skom je­ze­ru po­sled­njih go­di­na do­ma­će i stra­ne or­ga­ni­za­ci­je re­a­li­zu­ju ve­li­ki broj ra­znih pro­gra­ma i pro­je­ka­ta, Alek­san­dra Ki­ko­vić, GTZ ko­or­di­na­tor pro­jek­ta, is­ti­če da je na­mje­ra GTZ-a bi­la da se Kon­cep­tom pre­ko­gra­nič­nog raz­vo­ja Ska­dar­skog je­ze­ra da­ju pred­lo­zi za ade­kvat­no raz­ma­tra­nje utvr­đe­nih po­ten­ci­ja­la i mo­guć­no­sti ovog iz­u­zet­no atrak­tiv­nog ali i osje­tlji­vog pod­ruč­ja, kao i da se uka­že na pri­jet­nje, od­no­sno kon­flik­te u pro­sto­ru ko­ji su već da­nas evi­dent­ni ili ko­ji bi, uko­li­ko se ne stvo­re od­go­va­ra­ju­ći pred­u­slo­vi za odr­ži­vi raz­voj re­gi­o­na, mo­gli na­sta­ti u bu­duć­no­sti.
Ka­ko je Kon­cep­tom zo­ni­ran re­gion Ska­dar­skog je­ze­ra i ko­ji su nje­go­vi prav­ci raz­vo­ja?
Pre­po­zna­ta su tri prav­ca raz­vo­ja: raz­voj tu­ri­zma, raz­voj dje­lat­no­sti ko­je ne spa­da­ju u tu­ri­stič­ke ak­tiv­no­sti i, na­rav­no, ori­jen­ta­ci­ja na za­šti­tu pri­rod­ne i kul­tur­ne ba­šti­ne. Raz­voj ovog pod­ruč­ja ne mo­že se ostva­ri­ti ako se u ob­zir uzme sa­mo je­dan pra­vac raz­vo­ja. Za­to smo, vo­de­ći se po­tre­ba­ma za­šti­te pri­ro­de i kon­fi­gu­ra­ci­jom te­re­na, Kon­cep­tom de­fi­ni­sa­li pet raz­voj­nih zo­na i to: sje­ver­nu zo­nu, ko­ja po­kri­va pod­ruč­je oko na­se­lja Go­lu­bov­ci i Tu­zi i mo­čvar­no pod­ruč­je na sje­ver­noj oba­li je­ze­ra, sje­ve­ro­i­stoč­nu zo­nu, ko­ja po­kri­va pod­ruč­je iz­me­đu Gru­de e Re i Ha­ni i Ho­tit (dio okru­ga Ma­le­sia Mad­he u Al­ba­ni­ji), is­toč­nu zo­nu, tj. grad Ska­dar i nje­go­vo pri­grad­sko okru­že­nje (pri­pa­da okru­gu Ska­dar), ju­žnu zo­nu, ko­ju či­ni ci­je­la ju­žna oba­la od Ši­ro­ke na ju­go­i­sto­ku u Al­ba­ni­ji do Vir­pa­za­ra na sje­ve­ro­za­pa­du (pri­pa­da gra­du Ska­dru i op­šti­ni Bar) i sje­ve­ro­za­pad­nu zo­nu, ko­ja ob­u­hva­ta pod­ruč­je oko Ža­blja­ka, Ri­je­ke Cr­no­je­vi­ća i Ko­mar­na (op­šti­na Ce­ti­nje). Tu­ri­zam za­vi­si od pri­rod­nih re­sur­sa, ali je nje­go­va eks­pan­zi­ja, po­seb­no fi­zič­ka in­fra­struk­tu­ra, ogra­ni­če­na po­tre­bom da se pri­rod­ni re­sur­si sa­ču­va­ju kao te­melj raz­vo­ja tu­ri­zma. S dru­ge stra­ne, po­ten­ci­jal­ne pri­vred­ne ak­tiv­no­sti van ovog sek­to­ra u ve­li­koj mje­ri za­vi­se od bu­du­ćeg raz­vo­ja tu­ri­zma.
Za­šti­ti pri­rod­nih re­sur­sa i kul­tur­nog pej­za­ža mo­ra se da­ti neo­gra­ni­čen zna­čajDo ka­kvih se za­klju­ča­ka do­šlo ovim do­ku­men­tom?
Za­šti­ti pri­rod­nih re­sur­sa i kul­tur­nog pej­za­ža mo­ra se da­ti neo­gra­ni­čen zna­čaj a, isto­vre­me­no, Kon­cept se mo­ra po­sma­tra­ti kao šan­sa za uku­pan eko­nom­ski raz­voj pod­ruč­ja Ska­dar­skog je­ze­ra i kao vo­de­ći prin­cip bi­lo kog prav­ca raz­vo­ja. Svi bu­du­ći pri­stu­pi i na­po­ri mo­ra­ju uklju­či­ti in­te­gra­ci­ju svih slo­je­va sta­nov­ni­štva i ubla­ža­va­nje so­ci­jal­nih raz­li­ka kao prin­ci­pa ostva­re­nja jed­na­kih pra­va i so­ci­jal­ne prav­de. Je­din­stve­na pri­rod­na lje­po­ta i vri­jed­nost pod­ruč­ja Ska­dar­skog je­ze­ra tre­ba da slu­že kao pre­po­zna­tljiv brend ka­ko za tu­ri­stič­ke, ta­ko i za ne­tu­ri­stič­ke ak­tiv­no­sti – pri­je sve­ga po­ljo­pri­vred­ne pro­iz­vo­de i do­ma­ću ra­di­nost. Bu­du­ći raz­voj tu­ri­zma na Ska­dar­skom je­ze­ru mo­ra se okre­nu­ti pro­mo­ci­ji ak­tiv­no­sti u pri­ro­di, uz ade­kva­tan ”kon­cept usmje­ra­va­nja po­sje­ti­la­ca”. Tu­ri­zam sam po se­bi ne mo­že obez­bi­je­di­ti do­volj­no pri­ho­da i za­po­sle­nja za lo­kal­no sta­nov­ni­štvo zbog po­sto­je­ćih ogra­ni­če­nja nje­go­vog raz­vo­ja, te sto­ga nje­gov raz­voj i raz­voj ne­tu­ri­stič­kih dje­lat­no­sti tre­ba ti­je­sno ve­za­ti ka­ko bi se po­ve­ćao pri­hod u re­gi­o­nu. Zo­ne re­gi­o­na ko­je ras­po­la­žu raz­li­či­tim po­ten­ci­ja­li­ma tre­ba uve­za­ti ka­ko bi se kre­i­ra­lo ja­ko re­gi­o­nal­no tr­ži­šte i obez­bi­je­dio pot­pun i odr­živ eko­nom­ski raz­voj. Bli­zi­na va­žnih de­sti­na­ci­ja, po­put pri­mor­ja i Pod­go­ri­ce, kao i ogra­ni­če­ni smje­štaj­ni ka­pa­ci­te­ti uti­ču na atrak­tiv­nost je­ze­ra za jed­no­dnev­ne iz­le­te. Ukrat­ko, mo­že se za­klju­či­ti da se raz­voj­na ori­jen­ta­ci­ja pod­ruč­ja Ska­dar­skog je­ze­ra mo­ra te­me­lji­ti na po­li­ti­ci usmje­ra­va­nja po­sto­je­ćeg i oče­ki­va­nog ra­stu­ćeg eko­nom­skog pri­ti­ska, a u ko­rist eko­lo­ških i so­ci­jal­nih po­tre­ba i za­htje­va.

Pro­stor­no pla­ni­ra­nje mo­ra da uzme u ob­zir raz­ne aspek­te raz­vo­ja i ne mo­že se ba­vi­ti sa­mo po­je­di­nim seg­men­ti­ma, po­put za­šti­te ži­vot­ne sre­di­ne ili raz­vo­ja tu­ri­zmaIs­ti­če­te da je pro­stor­no pla­ni­ra­nje spe­ci­jal­nost GTZ-a i da ono ne pod­ra­zu­mi­je­va sa­mo iz­ra­du ade­kvat­ne pro­stor­no-plan­ske do­ku­men­ta­ci­je, već i ini­ci­ra­nje raz­voj­nih pro­ce­sa. Na šta kon­kret­no mi­sli­te?
Pro­stor­no pla­ni­ra­nje mo­ra da uzme u ob­zir raz­ne aspek­te raz­vo­ja i ne mo­že se ba­vi­ti sa­mo po­je­di­nim seg­men­ti­ma, po­put za­šti­te ži­vot­ne sre­di­ne ili raz­vo­ja tu­ri­zma. Ši­ro­ko je ras­pro­stra­nje­no mi­šlje­nje da, du­go­roč­no gle­da­no, is­klju­či­vi pri­stup strikt­ne za­šti­te ne mo­že obez­bi­je­di­ti uspje­šnu za­šti­tu pri­rod­nih vri­jed­no­sti. Me­đu­tim, pred­u­slov to­me je pri­hva­ta­nje i po­dr­ška lo­kal­nog sta­nov­ni­štva, a ona se mo­že po­sti­ći sa­mo ako to sta­nov­ni­štvo ko­je tre­nut­no bro­ji oko 100.000 u ši­rem pod­ruč­ju re­gi­o­na, vi­di ko­ri­sti za se­be – mo­guć­nost za­po­sle­nja i stva­ra­nja pri­ho­da, od­no­sno mo­guć­nost po­bolj­ša­nja ži­vot­nih uslo­va. Ta­ko­đe, sma­tra­mo da atrak­tiv­nost po­je­di­nač­nih na­se­lja u kraj­njem za­vi­si od atrak­tiv­no­sti ci­je­log pod­ruč­ja Ska­dar­skog je­ze­ra. To zna­či da se u raz­ma­tra­nje mo­ra uze­ti ci­je­li re­gion, a ne sa­mo nje­go­va po­je­di­na pod­ruč­ja.
Či­ni se da iz sve­ga pro­iz­i­la­zi po­tre­ba za re­a­li­za­ci­jom od­re­đe­nih ak­tiv­no­sti na po­lju pro­stor­nog pla­ni­ra­nja. Ko­je su to ak­tiv­no­sti?
Cr­no­gor­ska i al­ban­ska vla­da mo­ra­ju obez­bi­je­di­ti bo­lju, har­mo­ni­zo­va­nu i ko­or­di­ni­ra­nu pre­ko­gra­nič­nu sa­rad­njuZa iz­ra­du pre­ko­gra­nič­nog pro­stor­nog pla­na za ci­je­li re­gion Ska­dar­skog je­ze­ra još uvi­jek ne po­sto­je za­kon­ske pret­po­stav­ke. Cr­no­gor­ska i al­ban­ska vla­da mo­ra­ju obez­bi­je­di­ti bo­lju, har­mo­ni­zo­va­nu i ko­or­di­ni­ra­nu pre­ko­gra­nič­nu sa­rad­nju. Ono što je već de­fi­ni­sa­no za­ko­ni­ma o pro­stor­nom pla­ni­ra­nju – mo­guć­nost sa­rad­nje na po­lju raz­mje­ne in­for­ma­ci­ja i ko­or­di­na­ci­je pro­stor­nog pla­ni­ra­nja su­sjed­nih op­šti­na, mo­ra bi­ti pro­ši­re­no i na mo­guć­nost pre­ko­gra­nič­ne sa­rad­nje su­sjed­nih op­šti­na. Na cr­no­gor­skoj stra­ni hit­no je po­treb­no pri­stu­pi­ti iz­ra­di pro­stor­no plan­ske do­ku­men­ta­ci­je za lo­ka­li­te­te ko­ji su utvr­đe­ni Pro­stor­nim pla­nom po­seb­ne na­mje­ne za Na­ci­o­nal­ni park Ska­dar­sko je­ze­ro i one ko­ji su pred­met in­te­re­so­va­nja in­ve­sti­to­ra, od­no­sno za pod­ruč­ja na ko­ji­ma se su­prot­sta­vlja­ju po­tre­be za­šti­te i raz­vo­ja: Vra­nji­na sa Le­sen­drom, Do­nji Mu­ri­ći, Ža­bljak Cr­no­je­vi­ća, Ka­ruč, Do­do­ši i dru­ge. Ina­če, iz­ra­da pro­stor­no plan­ske do­ku­men­ta­ci­je, od­no­sno Stu­di­ja lo­ka­ci­je za tri pri­o­ri­tet­na lo­ka­li­te­ta na cr­no­gor­skoj stra­ni je­ze­ra je već u to­ku, a ra­di se o lo­ka­li­te­ti­ma Vra­nji­na sa tvr­đa­vom Le­sen­dro, Do­nji Mu­ri­ći i Ža­bljak Cr­no­je­vi­ća. Upo­re­do sa ovim, u Al­ba­ni­ji se ra­di Ma­ster plan za pod­ruč­je Zo­gaj i Ši­ro­ka. Ko­nač­no, a kao vr­lo va­žno za po­sto­je­će vla­sni­ke obje­ka­ta na Ska­dar­skom je­ze­ru i za bu­du­će in­ve­sti­to­re, GTZ je pru­žio teh­nič­ku i fi­nan­sij­sku po­dr­šku iz­ra­di pu­bli­ka­ci­je „Ar­hi­tek­ton­sko na­slje­đe ba­se­na Ska­dar­skog je­ze­ra“. Njen autor je doc. mr Sve­ti­slav G. Po­po­vić, pro­fe­sor Ar­hi­tek­ton­skog fa­kul­te­ta Uni­ver­zi­te­ta Cr­ne Go­re, a pu­bli­ka­ci­ja je cr­no­gor­skoj jav­no­sti pre­zen­to­va­na po­čet­kom fe­bru­a­ra.
Pro­je­kat GTZ-a je za­vr­šen u de­cem­bru 2007. go­di­ne. Šta sli­je­di?
U GTZ-u oče­ku­ju da re­a­li­za­ci­ja dru­ge fa­ze ovog pro­jek­ta poč­ne u apri­lu 2008. go­di­ne, pri če­mu će nje­ne osnov­ne ak­tiv­no­sti bi­ti iz­ra­da me­nadž­ment pla­na za Na­ci­o­nal­ni park Ska­dar­sko je­ze­ro, iz­ra­da de­talj­nog kon­cep­ta pre­ko­gra­nič­nog raz­vo­ja pod­ruč­ja Tu­zi i okru­ga Ma­le­si­ja Mad­he, kao i de­talj­no zo­ni­ra­nje užeg i ši­reg pod­ruč­ja je­ze­ra.

Crnogorska Venecija za pazar

Polazna i prolazna tačka kotline za upoznavanje šireg područja Skadarskog basena i jezera je mali grad Virpazar. Virpazar, slikovito naselje pored puta i pruge za Jadransko more i Podgoricu, nalazi se na obali Skadarskog jezera nedaleko od ušća Crmnice i Orahovštice u Viršticu. Turističko središte Nacionalnog parka Skadarsko jezero je Virpazar. Okružen vodom sa svih strana naselje nosi epitet “crnogorska Venecija”. Priča se da je na malom ostrvcu postojao izvor, vir gde su ljudi čamcima dolazili na pazar pa je mesto vremenom prozvano Virpazar. Iako je Virpazar spojen mostom i nasipom sa kopnom ljudi i danas na pazar ( u Virpazar) dolaze malim drvenim čamcima.
Prvi pisani pomen o ovom naselju, datira iz 1242. godine. Reč je o povelji kralja Vladislava upućenoj manastiru Vranjina, koji se nalazi u priobalju jezera. Virpazar je dugo bio pod vlašću Turaka. Iz toga doba poticu ostaci tvrdjave Besac. Bio je važno trgovačko mesto i strateški važan punkt, te je tu podignuta tvrdjava 1874. godine. Danas je to turisticki centar sa hotelom „13. jul” i nekoliko restorana. U okolini ima više tvrdjava, crkava i manastira, zakonom zaštićenih, ali nedovoljno proučenih i turistički valorizovanih.
Virpazar je turisticko središte N.P. Skadarsko jezero. Gradić je i ishodište ribolovaca, izletničkih i brodskih tura po Skadarskom jezeru. U jugoistočnom delu Crne Gore, na granici prema Albaniji, nalazi se najprostranije jezero Balkanskog poluostrva. Poznato pod nazivom Skadarsko jezero, pojedini delovi Skadarskog jezera imaju i posebna imena (Gornje blato, Malo blato, Humsko blato). Ovi nazivi ukazuju na malu prosečnu dubinu u priobalju jezera, koja je za vreme niskih letnjih vodostaja izrazito mala, a za razliku od toga, pri visokim prolećnim vodostajima površina jezera se poveca i do 50%. Nadmorska visina Skadarskog jezera, u zavisnosti od vodostaja, varira izmedju 6 i 10 m. Kako mu je najveća dubina 90 m, reč je o jezeru kriptodepresiji.
Zbog male nadmorske visine, južnog položaja i male zapremine, Skadarsko jezero se odlikuje visokim temperaturama vode leti, kada temperatura vode dostiže do 28°C. To je od značaja za živi svet, razlaganje organske materije, ribolov i dužinu kupališne sezone. Visoke temperature vode u zimskim mesecima daju Skadarskom jezeru odlike prvorazredne ornitološke stanice. Ovde se kraće zadržavaju, ili provedu celu zimu ptice iz severne Evrope. Zbog ove, ali i drugih specifičnosti, izvesni delovi Skadarskog jezera imali su status prirodnih rezervata. Manastirska šuma je sastojina vrbe u kojoj je zaštićena kolonija čaplji. Panceva oka su prostor nastanjen pelikanima, sve redjim pticama u Evropi. Govedji brod je deo jezera poznat kao mesto pogodno za razmnožavanje plovki. Zaštićene su i neke plaže jer su to poznata mrestilišta ukljeve, ekonomski najznačajnije ribe Skadarskog jezera. Skadarsko jezero kao najprostraniji slatkovodni ribolovni objekat na Balkanu ima oko 39 vrsta riba iz 15 familija.
Od biljaka koje žive u vodi se izdvajaju beli i žuti lokvanj i kasaronija, vodeni oraščić koji raste pod vodom dok mu sitni listovi plutaju po površini. Bez obzira što živi u jezerskoj vodi oraščić ne daje plod ako izostane kiša.
Zbog svega gore navedenog, Skadarsko jezero, površine 40.000 hektara, je 1983. godine proglašeno nacionalnim parkom, a Ramsarskom konvencijom iz 1997. godine, obuhvaceno je listom zaštićenih močvarnih predela pod zaštitom UN.

U ZAGRLJAJU MEÐ’ SNOM I JAVOM

Voda Skadarskog jezera ispunjava prostrano udubljenje tektonsko-kraškog porekla izmedu Lovćena, Sozine, Sutomora, Rumije, Taraboša i Prokletija. Skadarsko jezero ima preko 50 malih ostrva i ostenjaka, te je po tome jedinstveno u Evropi
Pretpostavlja se da je Skadarsko jezero nekad bilo dubok zaliv Jadranskog mora, i tada je sigurno bilo lepše i od Boke Kotorske. Zbog tektonskih poremećaja, planina Rumija se izdigla visoko i odvojila je zaliv od mora. Jedina veza sa morem je ostala reka Bojana, koja je polako produbljivala svoje korito i snižavala nivo jezera. Zbog velikog dotoka slatke vode rekama Moračom, Crmnicom, Plavnicom, Rijekom Crnojevića i značajnog oticanja rekom Bojanom, voda je vremenom prestala da bude slana. Slatka voda i danas puni jezero iz pedesetak izvora koji rade na dnu, a neki od njih su ispod nivoa mora. Izvor Radus je na dubini od 90 metara, odnosno 40 metara ispod nivoa mora, a na toj tački je dubina jezera i najveca. Prosečna dubina Jezera je pet do šest metara, ali i dubina i površina se menjaju tokom godine. U proleće, kad se snegovi tope, Jezero je skoro duplo dublje i prostranije nego tokom sušnog, letnjeg perioda.

TURIZAM

Područije Skadarskog jezera predstavlja izuzetno atraktivnu destinaciju. Svojim prirodnim i antropogenim motivima, postojećom saobraćajnom infrastrukturom i izvorima turističke tražnje, pruža povoljne uslove za sve vrste turizma tokom cijele godine a to su:

• Izletnički turizam,
• Sportsko rekreativni turizam
• Manifestacioni turizam

Izletnički turizam
Malokoje područije je toliko bogato arheološkim lokalitetima, utvrdjenjima, srednjovjekovnim manastirima i crkvama. Izuzetno kulturno nasljedje predstavlja i tradicionalna narodna arhitektura (stara seoska jezgra, ribarske kuće, mlinovi, mostovi, bistjerne.) Izleti brodom obuhvataju i njihov obilazak.
Speleologija je posebno interesantan vid turizma a omogućava obilazak Obodske pećine i ostalih kao što su Grbočica itd.

Sportsko-rekreativni turizam

Sportski ribolov je najmasovniji već niz godina na Skadarskom jezeru. Svake godine se organizuje medjunarodno takmičenje „trofej Skadarskog jezera“.

U toku ljetnje sezone otvoren je i konjički klub Montenegro na Skadarskom jezeru. Centar se nalazi kod Virpazara i ljubitelji jahanja mogu uživat u prelijepom prostoru.
Veslačke i jedriličarske fregate održavaju se tokom čitave godine, što im omogućava akvatorijum Jezera.
Posmatranje ptica je najatraktivniji vid turizma i u parku omogućuje posmatranje ptica za to na odredjenim oblastima.
Manifestacioni turizam održava se svake godine festival vina i ukljeve u Virpazaru.

Sportsko-rekreativni turizam – pješačke rute
Ljubitelji prirode, ekolozi i planinari u područiju Nacionalnog parka mogu organizovati izlete i šetnje. Staze su dobro markirane i postavljene su table.
• Rekreativna staza Vranjina
• Eko staza Obod
• Planinska staza Rumija
• Pješačka staza Vrsuta

Skadarsko jezero: pecanje i kupanje

I pored umora od dugog puta, mnogi putnici ne mogu da odole prelepom prizoru i zastaju baš ovde, praveći poslednju pauzu na samo pola sata do cilja.

Predah prave na nekoj od terasa jezerskih restorana sa kojih se pogled pruža na nacionalni park, a nakon toga veliki je broj onih koji bi morski aranžman u nekoj od soba sa pogledom na usijanu magistralu bez razmišljanja zamenili za ribarsku kućicu čiji se balkon pruža preko jezerskih lokvanja. Nestrpljiviji turisti sa manje poverenja prema neukroćenoj prirodi, ipak se vrate Skadarskom jezeru, ali sada po višoj ceni, jer im turističke agencije na moru ovaj atraktivni izlet ponude još sa vrata.

Živopisno i po mnogo čemu jedinstveno Skadarsko jezero, smestilo se u zetsko-skadarskoj kotlini, zadržavajući rekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, od kojeg ga je u dalekoj prošlosti odvojio lanac visokih planina. Zbog činjenice da se nalazi na krečnjačkom području, priobalni deo jezera, ali i brojna ostrva, privlače pažnju neobičnim oblicima koje su vajali voda i vreme. Sa magistralnog puta najuočljivije i jedino nastanjeno ostrvo je Vranjina. Posljednje ribarsko selo na Skadarskom jezeru većvekovima živi istim životom, i još se uvek mogu videti starije žene koje iznose sveže uhvaćene krapove na magistralu i nude ih prolaznicima. Krap je endemska riba koja živi samo u ovom jezeru, a najviše je nalik šaranu. Izuzetnog je ukusa, prži se obično samo na ulju, ali je dimljeni pravi specijalitet koji su probali samo retki srećnici.

Izdata turistička mapa Skadarskog jezera

PODGORICA, 28. aprila 2009. (Beta) - Uprava Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" izdala je turističku mapu Skadarskog jezera u kojoj su predstavljeni razliciti sadržaji za rekreaciju i odmor na tom području.
Na mapi su označena mesta za posmatranje ptica, kojima je Skadarsko jezero veoma bogato, zatim pešacke i biciklističke staze, kao i odmorišta sa vidikovcima.
Nekadašnji stari puteljci su očišćeni i pretvoreni u pet biciklističkih staza. Oko Skadarskog jezera, takođe, obeleženo je devet pešačkih staza.
Izradu turističke mape Skadarskog jezera, prve publikjacije te vrste, pomogle su Austrijska agencija za razvoj u Crnoj Gori i Nemačka organizacija za tehničku pomoć.
(Beta, 28.04.2009)

KULTURNO-ISTORIJSKO NASLEDJE

Bazen Skadarskog jezera obiluje brojnim arheološkim lokalitetima iz praistorijskog, antičkog i ranog srednjeg vijeka koji su nažalost dovoljno ili potpuno neistraženi.

Manastirski kompleksi i utvrdjenja predstavljaju najprepoznatljiviju grupu spomeničkog fonda na prostoru Nacionalnog parka. Na ovim prostorima vodjene su mnogobrojne borbe u crnogorskoj istoriji pa su tako gradjena i utvrdjenja. Veoma bogat fond kulturno-istorijskog nasljedja Skadarskog jezera, kao što su:

1. arheološki lokaliteti:
· samobor ilirsko-helenistički period
· livari srednji vijek
· mijele rani srednji vijek


2. manastirski kompleksi:
· manastir Sv.Nikola na Vranjini 18.-19. vijek
· manastir Starčevo 14.vijek
· Žabljak Crnojevića 15. vijek
· Obod-riječki grad 15. vijek


3. Utvrdjenja:
· Tophala 14. vijek
· Lesendro 19. vijek
· Virska kulica 19. vijek
· Grmožur 18 vijek

4. Sakralni spomenici:
· Crkva Sv.Nikole u Matagužima
· Crkva Sv.Petke u Kurilu
· Crkva Sv.Luke u Gostilju

VODE

Skadarsko jezero pripada protočnom tipu jezera. Najveću količinu vode unosi rijeka Morača, a potom Kratuna, Bazagurska rijeka, Rijeka Crnojevića i Crmnička rijeka. Značajna količina vode u Jezeru dobija se preko rijeka koje se dreniraju iznad Zetske ravnice to su :

· Mala Morača
· Tara
· Planica
· Mala Mrka
· Velika Mrka

Sa kraškog terena na područiju Albanije takodje dotiču mnogobrojni vodeni vodotoci. Značajni podzemni vodotoci su oni koji se ulivaju u zalive Rijeke Crnojevića, Karuča i ostalih. Jezero vodom snadbijevaju i mnogobrojni podzemni izvori: vrulje ili „oka“. Nazivaju se oka zato što se nalaze ispod površine mora. Ima ih oko 30 najdublje je Raduš dubine 60m.

· Raduš 60m
· Karuč 28m
· Volac 24m
· Krnjičko oko 24m

Jezero sačinjavaju prostorno prepoznatlive cjeline uvala, zaliva i močvara.

· Veliko blato, najveće površine
· Malo blato
· Vučko blato
· Potopljena dolina Rijeke Crnojevića
· Hotski zaliv
· Bazen Gornjeg blata

Najveća i jedina otoka je rijeka Bojana.

ŠUME

Raznovrsnost vegetacije uslovile su brojne specifičnosti prirodnih faktora u bazenu Skadarskog jezera, mogu se pripisati klimatskim, hidrografskim, geološkim, pedološkim i drugim specifičnostima kao i geografskom položaju. Obale Skadarskog jezera okružene su bujnom vegetacijom kao što su šume:

· Šume bijelograbice i hrasta
· Bjelograbice i zanovijeti sa zelenikom
· Zajednica pitomog kestena, hrasta sladuna
· Bijele vrbe
· Crne jove

FAUNA

Skadarsko jezero leži u zoni sučeljavanja zoogeografskih oblasti Mediterana i Sjeverne Afrike, što je značajno za pokretni dio faune. Povezanost ovih oblasti preko Skadarskog jezera se ogleda na primjeru faune ptica, pojavom afričkih vrsta, kao i velikog dijela populacije iz zapadnog Sibira.

Od oko 264 vrste ptica u fauni skadarskog jezera 73 vrste se sele i gnijezde, a oko 18 vrsta su redovni prolaznici, 45 vrsta zimuje na Skadarskom jezeru.

Dakle 90% vrsta ptica Skadarskog jezera pripada pokretnom dijelu a uzroci tolikvog bogatsva i mnogobrojnosti populacije su geološke i ekološke specifičnosti.

Skadarsko jezero je naročito zbog staništa vodenih ptica Ramsar konvencijom upisano u svjetsku listu močvara od medjunarodnog značaja.

· Vodena rovka
· Vodeni voluhar
· Divlja patka
· Patka zvizdarka
· Pelikan nesit

U slivu Skadarskog jezera opisana je 48 vrsta riba. Nacionalnom parku pripada 39 vrsta koje su istovrameno ekološki i ekonomski značajne. To su:

· Ukljeva
· Krap
· Klien
· Jegulja
· Kubla
· Cipal
· Skakavica

Neke od ovih vrsta cirkulišu izmedju Jadranskog mora i Jezera putem rijeke Bojane.

FLORA

Skadarsko jezero se odlikuje jako izraženom i bogatom florom u regionu. Bujna vegetacija viših vodenih biljaka pokriva veće i manje površine uglavnom uz obale Jezera. Najnovija istraživanja potvrdjuju prisustvo 930 vrsta algi, zabilježeno je 246 novih vrsta za Skadarsko Jezero, dok je 135 vrsta veoma rijetkih. Na površini vode karakteristične su vodene biljke kao što su:

· žuti lokvanj
· bijeli lokvanj
· kasaronja
· rogoz


Vodena i močvarna vegetacija Skadarskog jezera odlikuje se prisustvom manjeg broja endema, što potvrdjuje njegovu mladost. Kopneni ekosostem šireg priobalnog dijela Jezera karakteriše raznovrsna vegetacija, koja ima takodje karakter endema kao što su:

· Srpska ramondija
· Dalmatinski šafran
· Tomazinijeva žutica
· Ilirski kozinac
· Svilena žutilovka

Neke od zaštićenih vrsta su:

· Skadarski hrast lužnjak
· Pčelice
· Modro lasinje
· Tulipan

• Skadarsko jezero sa površinom od 370-530 km² je najvece jezero na Balkanu. Crnoj Gori pripada dvije trecine, dok jedne trecina jezera je na teritoriji Republike Albanije. Crnogorski dio jezera, sa priobalnim dijelom je površine 40 000 ha. Živopisno je i po mnogo cemu jedinstveno. Skadarsko jezero smješteno je u zetsko-skadarskoj kotlini, a rijekom Bojanom zadržava kontakt sa Jadranskim morem. Od njega ga je odvoijo lanac visokih planina. Kao takvo 1983 godine proglašeno je nacionalnim parkom. Od ostalih nacionalnih parkova odvaja se brojnim karakteristikama:
• velikim bogatstvom flore
• raznovrsnošcu faune
• šumskom vegetacijom
• kulturno istorijskim spomenicima
• hidrografijom – vodama
• mogucnostima za razvoj ekoturizma

Samo jezero dugo je 44 km a široko 13 km. Slobodnu površinu sacinjavaju slobodne vode (91%). Sjeverna obala koja je mocvarna, zauzima 22 km², dok je južni dio obale bogat brojnim vrtovima, zalivima itd. Dubina vodenog bazena pri niskom vodostaju je oko 8 m. Pripada protocnom tipu jezera i jedinstveno je na Balkanu.